فرض کنید، یک سال تمام، ۷ روز در هفته روزی ۵ مرتبه یک دم‌کرده خاصی را نوشیده‌اید و در پایان یک سال حدود ۱ کیلو چربی آب کرده‌اید. آیا دوستان‌تان را دعوت خواهید کرد و جشن خواهید گرفت و به آنها خواهید گفت که یک نتیجه بسیار «قابل توجه و عمده» بدست آورده‌اید؟ مسلما نه …
حالا اگر به احتمال ۹۵ درصد مطمئن باشید، که نتیجه‌ای که کسب کرده‌اید فقط و فقط به دلیل مصرف آن دم‌کرده خاصی بوده است، چطور؟ بازم مسلما این نتیجه یک نتیجه‌ی قابل ملاحظه قلمداد نمی‌شود. اگر مطمئن باشید که اگر این دم‌کرده را روی ۱۰۰ نفر دیگر امتحان کنید ۹۵ نفر دیگر دقیقا همان نتایج شما را در طی یک سال بدست خواهند آورد چطور؟ باز هم نه. چون از دید ما در دنیای واقعی، کاهش ۷۰ کیلو وزن در ۷ ماه یک نتیجه قابل ملاحظه است، نه کاهش ۱ کیلو وزن در یک سال.
اما کلمه «قابل ملاحظه» «عمده» یا به انگلیسی «significant» در دنیای آمار و مقالات علمی معنی و در اصل تلقی دیگری دارد. در دنیای مقالات علمی اگر به احتمال ۹۵ درصد مطمئن باشیم که نتیجه کاهش وزن حاصل شده ناشی از متد پیشنهادی بود، و اگر آن را روی دیگران هم امتحان کنیم، دیگران هم دقیقا همان نتایج را به دست خواهند آورد، این یک نتیجه‌ی از لحاظ علمی «قابل ملاحظه» است.
مشکل زمانی پیش می‌آید که مقاله‌نویس یک سایت خبری یا مجله بدون هیچ درک علمی و بدون بررسی دقیق محتوای داخل مقالات می‌خواهد با یک جستجو سریع، یک مطلب ظاهرا علمی را برای مخاطبانش جور کند. او به مقاله‌ای علمی بر‌می‌خورد که در نتیجه‌گیری آن مقاله نوشته شده «یک سال مصرف فلان دم‌کرده تاثیر قابل ملاحظه‌ای در چربی‌سوزی افراد دارد». وقتی چنین مقاله‌ای منتشر می‌شود و مردم در سایت‌ها، مجلات و رسانه‌ها می‌بینند که «یک سال مصرف فلان دم‌کرده تاثیر قابل ملاحظه‌ای در چربی‌سوزی افراد دارد». فکر می‌کنند این تاثیر قابل ملاحظه یعنی مثلا با این دمنوش ماهی ۴ کیلو وزن کم خواهند کرد. در صورتی که معنی کلمات «قابل ملاحظه» «عمده» از دید علمی و آماری، کاملا با تلقی و تعبیر ما از این کلمات متفاوت است.
همانطور که در کتاب «چگونه با آمار دروغ بگوییم» آماده است، فقط در پرانتز اشاره کنم که بسیاری از شرکت‌ها از همین بازی با کلمات برای فروش محصولات و سود‌جویی استفاده می‌کنند. آنها با اینکه دروغی نگفته‌اند اما باعث ایجاد یک تصور کاملا کاذب و اغراق شده‌ای در مخاطبان‌شان می‌شوند و مخاظبان را به این باور می‌رسانند که حتی مقالات علمی هم تاثیر قابل توجه محصولاتشان را تایید کرده است.
این دقیقا همان باور غلطی است که در مورد مصرف نمک و تاثیر «قابل ملاحظه»اش در کاهش یا افزایش فشار خون بیان می‌شود. با اینکه خوردن نمک در ۱۰۰ درصد مردم باعث افزایش فشار خون می‌شود و از دید علمی این یک اثر «قابل توجه» روی فشار خون تلقی می‌شود، اما آیا با تصویری که کلمه «قابل ملاحظه» در ذهن‌مان ایجاد می‌کند هم این یک اثر «قابل توجه» واقعی است؟
تاثیر قابل ملاحظه نمک بر افزایش فشار خون
به استناد به (منبع شماره ۱۰۰) به گروهی که فشار خون نرمال داشتند به مدت چند هفته رژیم بسیار پر نمک دادند. سپس به همان گروه به مدت چند هفته رژیم بسیار کم نمک دادند. فشار خون متوسط آنها در حالتی که مصرف نمک‌شان خیلی زیاد بود، به ۱۲۶/۸۱ رسیده بود، در حالی که در رژیم بسیار کم‌نمک به ۱۲۳/۷۹ رسیده بود. در انتهای مقاله، «دکتر پینوکیو» که می‌خواسته مقاله خودش را پر اهمیت و مهم جلوه بدهد، در نتیجه گیری نوشته است «که تحقیقات ما ثابت می‌کنند که مصرف سدیم، تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر فشار خون دارد و باید حد نصاب جدی برای مصرفش تعیین کنیم»
همانطور که در بالا توضیح دادیم خوردن نمک تاثیر «قابل ملاحظه»ای در بالا بردن فشار خون دارد. اما این تاثیر قابل ملاحظه، فقط از دید آماری و تئوری قابل ملاحظه است و از دید کاربردی و دنیای واقعی شوخی‌ای بیش نیست.
نظر شما، در مورد این مطلب چیست؟
1 دیدگاه
دیدگاهی از این منظر و به نوعی دیگر در مسئله ای همه گیر مثل تغذیه و چاقی ، جای تامل ، تشکر و البته تفکر دارد. سپاسگزارم که توجه مرا با این تحقیق آشنا کردید.